NGHỆ THUẬT TỪ MẢNH VỠ GHI DẤU ẤN TRƯỜNG TỒN LÊN NHỮNG CÔNG TRÌNH TRĂM TUỔI
Bí mật về chùa Đồng – “Đệ tứ phúc châu” trên núi thiêng Yên Tử. Nghĩa địa cá Ông linh thiêng – nơi ẩn chứa một trong những ngôi mộ cổ nhất, niềm tin sâu sắc của ngư dân bám biển. Chùa Cầu, ngôi chùa linh thiêng và độc đáo nhất Hội An sẽ được trùng tu: 400 năm lịch sử trải dài trên con số 7 huyền bí, đỉnh cao của phong thủy bảo vệ 3 dân tộc.
Nguồn gốc từ dân gian và đến thế kỷ 17
Tranh khảm sành sứ có nguồn gốc từ dân gian và đến thế kỷ 17 đã trở thành nghệ thuật trang trí trong cung đình Huế.
Người ta có thể ngạc nhiên trước lối kiến trúc tinh tế, sang trọng và hoàn hảo của các cung điện, lăng tẩm ở cung đình Huế, nhưng ít ai biết rằng, sự lộng lẫy ấy bắt đầu từ một thứ vô cùng mộc mạc và chân chất: những chiếc bát đĩa. Các lăng tẩm, cung điện của Huế trường tồn qua năm tháng, tập trung nhiều cung điện bí mật tỏa ra thăng trầm nên có đóng góp không nhỏ của nghệ thuật trang trí vay mượn từ dân gian
Khảm sành sứ xứ Huế
Sau một thời gian dài bị phong hóa, những mảnh gốm, chai lọ, thủy tinh được lựa chọn, cắt gọt và tạo hình thành nhiều hình dạng phù hợp với công trình. Chúng được kết nối với nhau bằng vật liệu đặc biệt. Dưới bàn tay tài hoa của những nghệ nhân xứ Huế, những mảnh vụn tưởng chừng như bỏ đi ấy lại trở thành những tấm áo “khoác” áo lộng lẫy cho những kiệt tác, nâng vẻ đẹp nghệ thuật của Huế lên một tầm cao mới.
Kết tinh thành nghệ thuật đẹp đẽ
Từ thuở sơ khai, người ta đã sưu tầm các mảnh vỏ sò, vỏ sò để trang trí nhà cửa, cổng hoặc hàng rào. Các sản phẩm bát đĩa mảnh, gốm sứ thủy tinh được phát triển hơn nữa để nâng tầm sang trọng và rực rỡ.
Suy cho cùng, những gì mộc mạc, giản dị nhất cũng có thể kết tinh thành nghệ thuật đẹp đẽ, là tinh hoa của cả một đất nước của những nghệ nhân. Nó không chỉ phát triển thành một nghề giúp người dân lo cơm áo gạo tiền, mà nghề thủ công dần dần được mài giũa, tranh ghép gốm được đưa vào nghệ thuật trang trí cung đình. Sau này, ở các đền, phủ chúa Nguyễn, nghệ thuật khảm sành sứ được ứng dụng sâu rộng.
Nghệ thuật dát bát đĩa trở thành linh hồn
Không phải ngẫu nhiên mà nghệ thuật dát bát đĩa trở thành linh hồn của vẻ đẹp các lăng tẩm, đền đài. Để từ một nét đẹp dân gian thành một làng nghề thủ công, biến thành một nghệ thuật cung đình, việc lựa chọn chất liệu men và đồ dùng không thể tùy tiện.
Trước hết, để tạo ra một nền rực rỡ và những đường nét tinh xảo cho tác phẩm khảm thì việc phối màu cho bát đĩa là rất quan trọng. Hầu hết chúng đều có màu sắc tươi sáng, bão hòa. Sản phẩm thuộc tông màu trầm nên đường nét rõ ràng, chất men cao cấp.
Màu sắc chính của bức tranh khảm sẽ là cam, vàng, đỏ tía và hồng nóng
Rồi nghệ thuật phối trộn màu sắc của bát đĩa cũng được khơi nguồn từ tư tưởng ngũ hành kim, mộc, thủy, hỏa, thổ. Sự kết hợp giữa các gam màu nóng và lạnh, tối và sáng tạo nên sự hài hòa và rực rỡ.
Màu sắc chính của bức tranh khảm sẽ là cam, vàng, đỏ tía và hồng nóng. Màu phụ trợ có màu xanh lục như xanh lục, xanh lam, xanh lam tía, đặc trưng cho vẻ đẹp cung đình của bóng râm.
Nếu khảm các linh vật như Long, Ly, Quy, Phượng, Giao, Nghê thì chọn loại men tốt để khảm mắt rồng, mắt phượng. Sau đó, các vật liệu khác như kính được thêm vào để phủ lên bề mặt nhằm tăng thêm độ tinh xảo.
Từ những mảnh gốm sứ cổ có niên đại xa xưa đều được chọn lọc kỹ lưỡng tùy theo trình độ làm việc. Ví dụ, nhà công vụ, nhà dân, mộ tập thể được trang trí bằng các họa tiết đơn giản hơn. Nếu đây là lăng tẩm, đền thờ vua chúa thì được chạm khắc tinh xảo, phức tạp, men khảm cũng có độ bền tuyệt vời.
Ngoài ra, nếu đây là những tác phẩm quan trọng thì nguồn nguyên liệu làm tranh khảm càng “cũ càng tốt”. Trong suốt 140 năm làm kinh đô Huế, triều Nguyễn đã biến nơi đây thành một khu mua sắm sầm uất và nhộn nhịp. Số lượng tàu giao dịch, buôn bán nhiều ngoài sức tưởng tượng.
Đây cũng là lý do tại sao nhiều nguồn tư liệu cổ cho biết dưới lòng sông Thơm còn lưu giữ nhiều lớp trầm tích cổ, đó là: Những mảnh gốm, sứ có tuổi đời hàng nghìn năm.
Bàn tay tài hoa khảm nên nghệ thuật
Những người thợ thủ công với bàn tay khéo léo của mình đã tạo ra những tác phẩm nghệ thuật khảm sành sứ đồ sộ và rực rỡ. Trong các lăng tẩm thuộc cung đình Huế, nghệ thuật trang trí này đạt đến đỉnh cao.
Nghệ thuật trang trí khảm sành sứ khá đa dạng về chất liệu như bộ đồ ăn, sứ, gốm sứ, thủy tinh màu, thủy tinh trong từ bát, đĩa, bát hương, ấm chén… Sẽ có những cách phối màu, chất liệu và cường độ ánh sáng khác nhau.
Nguyên liệu kết dính chắc chắn với nhau
Việc dán các mảnh vỡ thành một tác phẩm hoàn chỉnh không hề đơn giản. Để các nguyên liệu kết dính chắc chắn với nhau và không bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi của môi trường như mưa nắng, nhiệt độ thay đổi…, người thợ sử dụng keo từ cây hàu trộn với vôi sống, sau đó cho thêm một số loại lá vào. giấy, bông gòn, chỉ hồng, …) và mật ong trong một loại keo rất đặc biệt. Loại keo này đàn hồi, bền chắc, chịu được mưa nắng.
Kỹ thuật cắt, mài cũng đòi hỏi sự khéo léo, các mảnh sứ đặt cạnh nhau phải khít, dải màu chính xác và không bị lộ vữa.
Nêu nét đặc biệt và độc đáo của nghệ thuật
Nếu đóng giả du khách đến thăm Huế, bạn sẽ thấy nhiều linh vật, chim muông, hoa lá, nhưng tuyệt nhiên không có hai tác phẩm nào giống nhau. Mỗi dự án ở đây là duy nhất. Đây chính là điều tạo nên nét đặc biệt và độc đáo của nghệ thuật khảm bát đĩa cung đình.
Nếu đứng riêng lẻ, chúng chỉ là những mảnh ghép xù xì, thiếu sức sống. Nhưng với nghệ thuật khảm cạnh nhau, những mảnh vỡ này đã tạo ra nghệ thuật mềm mại và nhẹ nhàng. Dưới bàn tay tài hoa của những người thợ thủ công, những mảnh vỡ này đã vượt qua giới hạn của những vật liệu thông thường và biến thành những tác phẩm sắc sảo, rực rỡ và lộng lẫy. Màu sắc của bát đĩa cũng nhấn mạnh sự xa hoa, hoành tráng của cung đình, vua chúa.
Đại diện cho sự tinh tế và hoàn hảo của nghệ thuật khảm trên bộ đồ ăn, nhiều tác phẩm nổi tiếng đã được tạo ra bằng cách sử dụng cách trang trí này, biến Huế trở thành một cố đô đặc biệt và linh thiêng hơn.
Nghệ thuật dân gian trường tồn với thời gian
Ứng Lăng, tên thường gọi là Lăng Khải Định, được xây dựng cách đây 11 năm và hoàn thành trên núi Ứng Sơn. Nơi đây được mệnh danh là một kiệt tác của nghệ thuật khảm gốm Huế.
Ứng Lăng – Lăng vua Khải Định
Ứng Lăng tọa lạc ở vị trí bề thế, phong thủy đẹp chuẩn, núi non hữu tình. Tuy lăng vua Khải Định gây nhiều tranh cãi vì kết hợp nhiều phong cách kiến trúc Đông Tây khác nhau nhưng xét về độ xa hoa thì Ứng Lăng khó có thể so sánh được với các lăng khác ở Huế.
Nếu các cột cổng hình tháp lấy cảm hứng từ Ấn Độ, thì các cột, vòm cuốn theo kiến trúc La Mã… nhưng chủ đạo vẫn là nghệ thuật khảm gốm Huế đặc trưng.
Các nghệ nhân Huế đã cẩn thận chạm khắc những mảnh sành sứ, thủy tinh màu từ chi tiết nhỏ nhất với đôi bàn tay khéo léo để tạo nên những bức phù điêu và những bức tranh khổ lớn với nhiều họa tiết đa dạng. Cách phối màu hạng nhất giúp các khối mềm mại và tươi sáng hơn.
Cung An Định
Dinh được xây dựng từ năm 1917. Ngoài việc kết hợp với phong cách nghệ thuật Châu Âu, Cung điện Digne còn sử dụng phương pháp ghép gốm đặc trưng của quê hương mình. Nơi đây, nguyên là dinh thự của Thái tử Vĩnh Thụy, sau khi lên ngôi, cung An Định được giao lại cho Thái tử Bảo Long. Cung Đình cũng là nơi tổ chức các nghi lễ của hoàng gia.
Nghĩa trang An Bằng
Tọa lạc tại làng chài ven biển An Bằng, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế, là một nghĩa trang được mệnh danh là “phố ma” xa hoa và tráng lệ nhất Việt Nam. Đây là Nghĩa trang An Bàng. Tưởng chừng như nơi an nghỉ của người đã khuất sẽ luôn yên ả, tĩnh lặng giữa không gian cây cối xanh tươi thì ở nơi đây lại có một khung cảnh khác. Không chỉ là nơi “kẻ chết nuôi người sống”, nghĩa trang An Bàng còn thu hút rất nhiều du khách thập phương đến tham quan. Nghĩa địa hiu quạnh nay nhộn nhịp người qua lại.
Bởi ở đây có hàng nghìn ngôi mộ đủ màu sắc, kích cỡ, trong đó có nhiều ngôi mộ được xây dựng với số tiền hàng tỷ đồng. Tuy kiến trúc đa dạng nhưng nghệ thuật khảm sành sứ vẫn là linh hồn kiến trúc của nơi đây.
Gốm khảm không chỉ dành cho các vị vua, mà còn dành cho người dân. Các lăng mộ được trang trí bằng những món ăn đuổi sáng tạo nên sự lộng lẫy và xa hoa. Nơi đây không chỉ có bát đĩa mà còn được “khảm nạm” số tiền lớn dành cho người thân đã khuất. Việc sửa sang phần mộ cho khang trang hơn là “đền bù” cho người thân ở thế giới bên kia, tạo công ăn việc làm cho nhiều người dân xứ Huế.
Được cả thế giới biết đến với những mỹ từ như “biệt thự người chết”, “mộ thiên đường”, … Nghĩa trang Bang không phải là khu du lịch nhưng vẫn ngày càng thu hút đông đảo người dân tìm đến. Lạ lùng thay, đây cũng chính là yếu tố khiến nghệ thuật khảm gốm Huế được nhiều người biết đến.
Mặc dù được biết là sẽ nhường chỗ cho nghệ thuật mới hơn và hiện đại hơn theo thời gian, nó là một tác phẩm tinh túy vẫn còn nguyên giá trị văn hóa lịch sử trường tồn. Nghệ thuật khảm gốm đã “đóng đô” ở Huế, trên dải đất hình chữ S và trong tâm thức người Việt từ xưa đến nay và cả xa hơn nữa.